१८ जानेवारी – महादेव गोविंद रान डे जयंती

महादेव गोविंद रानडे यांचा जन्म १८ जानेवारी १८४२ रोजी नाशिक येथे ब्राह्मण आणि सनातनी कुटुंबात झा ला. त्यांचे सुरुवातीचे शिक्षण कोल्हापुरात आणि उच्च शिक्षण मुंबईत झाले.  महादेव रान डे हे स्वातंत्र्यपूर्व काळात भारताचे एक प्रतिष्ठित न्यायाधीश, लेखक व समाजसुधारक होते. पाश्चात्य शिक्षणाची साधने असलेल्या प्रत्येक भारतीयाकडे ही सार्वजनिक जबाबदारी आहे, असा त्यांचा विश्वास होता आणि त्यांनी ३० वर्षे स्वत:च्या प्रयत्नांनी सर्वांसाठी एक आदर्श उदाहरण मांडले. त्यांच्या पत्नी रमाबाई रान डे याही प्रसिद्ध समाजसुधारक होत्या.

मुंबई उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश या नात्याने महाराष्ट्रातील सार्वजनिक जीवनाला प्रगतीशील आकार देण्यात त्यांचा मोठा वाटा होता.

त्याचे शिक्षण आणि कार्य:

रानडे हे बॉम्बे युनिव्हर्सिटीच्या पहिल्या तुकडीचे होते ज्यांनी १८६२ मध्ये बी.ए.ची पदवी संपादन केली आणि त्यानंतर १८६६ मध्ये सरकारी लॉ स्कूलमधून एलएलबीची पदवी संपादन केली. मुंबई उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश म्हणून त्यांनी पुरोगामी विचार मांडण्यात मोलाचा वाटा उचलला. महाराष्ट्रातील सार्वजनिक जीवनाला आकार दिला आणि भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या स्थापनेत महत्त्वाची भूमिका बजावली.

त्यांचे योगदान:

रानडे यांनी लोकांना त्यांच्या हक्कांबद्दल शिक्षित करण्यासाठी अनेक पुस्तके आणि लेख लिहिले. त्यांनी भारतीय अर्थशास्त्र आणि मराठा इतिहासावरील पुस्तके प्रकाशित केली. न्यायमूर्ती रानडे यांच्या मते, भारतीय संस्कृतीतील सुधारणा आणि पाश्चात्य संस्कृतीचे रुपांतर वापरणे, सर्व पुरुषांमध्ये “सामान्य रूची आणि विचारांचे मिश्रण” आणेल. त्यांच्या ‘राईज ऑफ द मराठा पॉवर (1900)’ या पुस्तकाने मराठ्यांच्या इतिहासाबद्दल एक नवीन वाद सुरू केला. बालविवाह, विधवांचे मुंडण थांबवण्यासाठी त्यांनी कठोर परिश्रम घेतले आणि विधवा विवाह आणि स्त्री शिक्षणाचा पुरस्कार केला. तो स्वत: बालवधूच्या दुसऱ्या विवाहाच्या अधीन असला तरी त्याने आपल्या पत्नीला शिक्षण दिले.

श्रद्धांजली

त्यांना मुलं नव्हती. त्यांच्या मृत्यूनंतर त्यांच्या दुसऱ्या पत्नीने त्यांचे सामाजिक आणि शैक्षणिक सुधारणेचे कार्य चालू ठेवले. 16 जानेवारी 1901 रोजी त्यांचे निधन झाले. लोकमान्य टिळकांनी त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली वाहिली जेव्हा ते म्हणाले की त्यांचा देशाच्या सर्वपक्षीय विकासावर विश्वास आहे. धार्मिक, सामाजिक, औद्योगिक, शैक्षणिक, राजकीय अशा सर्वच बाबतीत आपण मागासलेलो आहोत, असे त्यांचे स्पष्ट मत होते आणि जोपर्यंत आपण या सर्व बाबतीत सुधारणा करत नाही तोपर्यंत आपण सुसंस्कृत राष्ट्रांच्या बरोबरीने येणार नाही.